Gost Radin je istorijska ličnost Radin Butković. U crkvenom činu gosta Crkve bosanske (rang arhiepiskopia i mitropolita) pred kraj svog života gost Radin bio je službenik humskog vlastelina Stjepana Vukčića Kosače, poznatog i kao herceg Stefan (1404-1466).
Ćiro Truhelka je u dubrovačkom arhivu pronašao Testament gosta Radina i svoja prva razmišljanja o ovom dokumentu objavio 1911. godine. Tako Truhelka kaže:
“Radin bijaše svećenik patarenske crkve te se je kao takav uspeo do viskog zvanja patarenskog gosta. Mi ga nalazimo isprva kao krstjanina na prvoj stepenici patarenske hijerarhije, poslije na višoj kao starca, a najposlije, kao gosta u časti, koja odgovara biskupskoj u ostalih kršćanskih sljedba” (1)
Vjernici Crkve bosanske zvali su se krstjani i to ime izvedeno je od riječi “krst”: krst > krstjani. Od imena Hrist je naziv “hristjani”, a od imena Krist je naziv “kristjani”. Hristjani su kasnije nazvani hrišćani i pripadaju grkoortodoksima, a kristjani, kasnije nazvani kršćani, pripadaju rimokatolicima.
Krstjani nisu pripadali ni grkoortodoksima ni rimokatolicima i, kao što već rekosmo, ime im nije izvedeno ni po Hristu ni po Kristu, već po krstu prozvaše se krstjani, a krst je po riječi krest, što je nekad značilo vatra.
Truhelka kaže da je gost Radin sveštenik patarenske crkve. Šta znači riječ “pataren”? Latinsko “pater” znači “otac”. Pošto je latinski zvanični jezik Rimokatoličke crkve, dio rimkatoličkog Simvola vjere o ishođenju Svetog Duha glasi: “Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre Filioque procedit.“ U prevodu to znači: ”I u Duha Svetoga, Gospoda životvornoga, koji od Oca i Sina ishodi.”
Pripadnici Crkve bosanske prozvani su od Rimokatoličke crkve patarenima jer su ispovijedali da Sveti Duh ishodi samo od Oca (ex Patre), dakle su ispovijedali Nikejski Simvol vjere koji ispovijeda Ortodoksna crkva:
“I u Duha Svetoga, Gospoda, Životvornog, Koji od Oca ishodi.” Na latinskom to izgledalo ovako: “Et in Spiritum Sanctum, Dominum et vivificantem, qui ex Patre procedit.”
I zato što su ispovijedali da Sveti Dud ishodi samo od Oca (ex Patre), Rimokatolička crkva oglašava ih jereticima patarenima.
Na osnovu neke dubrovačke darovnice nekim krstjanima od 14. februara 1423. godine Truhelka izvodi ovakav zaključak:
“…a iz toga se razabire, da je naziv pataren, služio za oznaku redovnika, a ne svakog pristaše vjerske sljedbe koja je sačinjavala ‘crkvu bosansku’, jer su jamačno i knezovi Budislav i Vukašin sljedbenici iste vjere, a ipak se za razliku od ‘krstjana’ zovu laicima.” (2)
U crkvi i danas postoji podjela na sveštenstvo i laike, a to što se u pomenutoj darovnici samo sveštenici imenuju patarenima, to je zato što su sveštenici duhovne vođe laika i glavni čuvari vjere, dok većina laika ni u današnje vrijeme ne zna Simvol vjere, ne znaju dogmate vjere, niti znaju šta je razlika u ispovijedanju vjere između Pravoslavne i Rimokatoličke crkve.
U pokušajima da utemelji neku posebnu patarensku vjeru Crkve bosanske, Truhelka se hvata za svaku slamku i kaže:
“Značajna je i ova činjenica, da se među ličnostima, koje se sa vojvodom Radosavom na Borču zakleše na povelju, izdanu Dubrovniku, nalaze uz ostalu vlastelu i oba poklisara laika, knezovi Vukašin i Budisav, dočim se oba krstjaninaTumr’ko i Radin tu ne spominju a to kao da zasvjedočava mnijenje, da je patarenima (kao redovnicima) zakletva bila zabranjena, dočim je laicima bila dozvoljena.” (3)
Čudno je da Truhelki nije bilo poznato da je Novim Zavjetom zabranjeno vjernicima da se zaklinju, a kad je to već moralo pred drzavnim vlastima biti, onda se uzima da je zaklinjanje manji grijeh laicima, nego li monasima i zato se monasi nisu zaklinjali. Tako je bilo i tako je i dan-danas.
Gost Radin je bio glavni savjetnik Stjepana Vukčića Kosače. Titula Stefanova bila je herceg (vojvoda) od Svetoga Save. Zar bi nepravoslavni jeretik mogao biti glavni savjetnik hercegu od Svetog Save? Naravno da ne bi!
Od vremena hercega Stjepana Crkva bosanska u oblasti Stjepanovoj počinje da se približava nemanjićkoj crkvi vizantijskog grkoortodoksja. Jedan od protivnika tog približavanja vjerovatno je bio i gost Radin, kojeg pod kletvom pominje “Srpski sinodik” koji se čita na Nedjelju Pravoslavlja. To je pomenik učitelja ortodoksne crkve, iza kojih slijedi proklinjanje svih jeretika s kojima se ta crkva borila i potiče iz starih prevoda vizantijskih i bugarskih originala. Po potrebi vremena uz stari tekst dopisivana su imena nepodobnih crkvenih ili svjetovnih ljudi jeretika i “jeretika”:
“Zli heretici, trikleti babuni, koji se zovu lažni krstjani i koji se rugaju našoj pravoj veri, uzimaju od knjiga 'Sveto Pisanije' i obraćaju ga na zloverje, i koji se odlučiše od svete pravoslavne crkve, i koji se rugaju svetome i časnome krstu, i koji se rugaju i ne klanjaju svetim ikonama, da budu prokleti.
Koji veruju u babunsku veru i njihovo učenje, i koji ih primaju i klanjaju im se, i koji drže veru njihovu, takvi da budu prokleti.
Koji znaju da je babunske vere, pa ih primaju u svoje zemlje i brane ih, takvi da budu prokleti.
Onaj koji ne proklinje svaku zlu heresu, a naročito jeretike, koji se nazivaju babuni, da bude proklet.
I svima koji veruju u pravu veru, istinskim hristjanima i koji se klanjaj obrazu svetoga i časnoga krsta, i svetim ikonama, i svetim moštima, koji tako misle i veruju, večni pomen.
Savi jeromonahu večni pomen. I svaki babun da bude proklet. I gromko velimo: mnoga leta carem.
I gromko velimo: Rastudije bosanski, i Radomir, i Dražilo, i Toljko, i Tvrtko, i Tvrdoš, \dodato: i Radin gost Hercegov, da bude prokleti/, i svi koji se nazivaju krstjani i krstjanice, a ne klanjaju se svetim ikonama i krstu časnome, da budu prokleti." (3)
Izdvojićemo ovaj citat iz “Sinodika”:
“I svima koji veruju u pravu veru, istinskim hristjanima i koji se klanjaj obrazu svetoga i časnoga krsta, i svetim ikonama, i svetim moštima, koji tako misle i veruju, večni pomen.”
Ova “prava vera” je grčko ortodoksno hrišćastvo ili istinsko hristjanstvo koje su Srbima nametnuli Stefan Nemanja, Sveti Sava i kasniji Nemanjići. Vjernici ortodoksja su istinski hristjani, a ne krstjani kao što su bili svi prenemanjićki Srbi i pripadnici Crkve bosanske.
Ime gosta Radina margini pljevaljskog rukopisa Sinodika očevidno je u Sinodik dodano naknadno približno u doba života gosta Radina. Sava Kosanović piše o imenu gosta Radina:
“Ovo je ime pisano docnijom rukom i drugim mastilom sniže istog reda po dnu lista.” (4)
Baš u to vrijeme sredinom maja 1461. godine Huan Torkvemada (Juan Torquemada) stric velikog inkvizitora Tomasa Torkvemade, objavljuje svojih pedeset tački protiv bosanskih “manihejaca”.
Nakon smrti hercega Stjepana sredinom 1466. godine, gost Radin se potpuno preseljava u Dubrovnik. Možda je tu odgovor zašto se u Sinodiku proklinje gost Radin: možda se lično odupirao širenju uticaja nemanjičke grkoortodoksne crkve u oblasti hercega Stjepana? Već 5. januara 1466. godine gost Radin je u Dubrovniku bio napisao svoj testament. Umro je sljedeće 1467. godine.
Da gost Radin nije bio pripadnik nekakve sekte patarena iliti bogumila, vidi se po bogatstvo kojim je raspolagao. Pored kuće i imanja u Dubrovniku Radin je imao je 5460 dukata gotovine i sa tom sumom spadao je u najbogatije ljude ondašnje Bosne. O bogumilima se pričalo da su prezirali bogatstvo, zar ne?
Biće korisno da ponovimo i na ove Truhelkine riječi:
“Odkada je Rački napisao svoju radnju “Bogumili i Patareni” u 7. i 8. svesci “Rada” jugoslovenske akademije, obikli smo mi, oba imena ‘Bogumili’ i ‘Patareni’ identificirati. U kojem su međusobnom odnošaju bile pojedine sekte, što ih on stavlja u paralelu sa bogumilima, kušao je da prikaže Rački, a ja bi ovdje samo ovo istakao da do sele ni na kojem bosanskom ili dubrovačkom spomeniku nije nađen naziv ‘bogumila’. Službeni naziv crkve u listinama bosanskim je ‘crkva bosanska’ a u spisima dubrovačke arhive našao sam pristaše ove crkve jedino pod nazivom patarena, dočim tu imenu bogumila nema nigdje traga. I službeni naziv ‘bosanska crkva’ koji jako akcentuira ono ‘bosansko’, dokazuje da ta crkva nije bila ni u kakvoj organičkoj svezi sa bugarskim bogumilstvom. Mi dakle moramo prije svega kod oznake sekte eliminirati naziv bogumila, a prisvojiti naziv patarena koji je u dubrvačkoj arhivi za Bosnu u stotine slučajeva dokumentiran.” (5)
A zašto su prozvani patarenima, već je naprijed rečeno.
I dan-danas oko Ilindana muslimani Bosne prave velika narodna zborovanja (teferiče).
Pobijajući postojanje nekakvih bogumila Truhelka navodi sliku krsta na na početku Testament gosta Radina, kao i to da su krstovi izobražavani na grobnicama sve bosanske patarenske vlastele. Truhelka takođe navodi bosanske povelje koje počinju riječima: “Va ime oca i Sina i svetago duha. Amin”:
“To obara dosadašnji krivi nazor, da su bosanski patareni prezirali znak krsta. Ovaj krivi nazor uveo je Rački u literaturu i u opće mnijenje na osnovu iskaza jednog lombardijskog Kathara-Patarena, koji je u Pinerolu 1387. pred inkvizicijom među ostalim izjavio, da tamnošnji patareni, koji su navodno bili u nekom odnošaju sa nekim bosanskim doseljenicima preziru krst.
Ovoj, možda pod dojmom terora prijeteće, a možda i efektivno provedene torture sredovječnog inkvizitorskog postupka izrečenoj izjavi protive se neoborivim autoritetom patarenskog crkvenog dostojanstvenika i bezbrojni pismeni spomenici patarenskih vladara i velmoža Bosne, gdje svuda nalazimo znamenje krsta u početku tekstova a ovim je kategorički utvrđena činjenica, da Patareni nijesu zazirali od znamenja krsta.” (6)
Ovoj, možda pod dojmom terora prijeteće, a možda i efektivno provedene torture sredovječnog inkvizitorskog postupka izrečenoj izjavi protive se neoborivim autoritetom patarenskog crkvenog dostojanstvenika i bezbrojni pismeni spomenici patarenskih vladara i velmoža Bosne, gdje svuda nalazimo znamenje krsta u početku tekstova a ovim je kategorički utvrđena činjenica, da Patareni nijesu zazirali od znamenja krsta.” (6)
Jedni krstjani bili su na stalnom postu, dakle su bili vegeterijanci. Sveš- tenstvu je post bio obavezan kao sto je obavezan i svim monasima u pravoslavnoj crkvi, a stalni post mogli su držati i laici baš kao što to svojom voljom mogu i današnj vjernici. Druga grupa krstjana su tkz. mrsni ljudi.
Nedjelji i petku pridavan je poseban značaj: nedjelji kao danu Hristovog vaskrsenja, a petku kao danu Hristovog stradanja, te je petak kod krstjana bio obavezni dan posta kao i kod ostalih pravoslavaca. U Testamentu gosta Radina kalendarski dan posvećen sv. Petru odvojen je od dana sv. Pavla baš kao i kod ostalih pravoslavaca, dok rimokatolici oba sveca praznuju u jednom danu.
Sve donedavno muslimani Bosne bojili su jaja o Jurjevu.
“Najzanimljivija Stavka u citavom testament cini mi se ona, koja spominje ‘sv. Georgija, moga krsnoga imena’. (6)
Ni jedna pravoslavna crkva nema krsnu slavu, do samo Srbi. Truhelka bilježi da su slave slavili i neki katolici i muslimani (7), što je dokaz da su po prelasku u rimokatolicizam i islam neki Srbi nastavili da slave krsne slave. I kao glavni dokaz srbskog dvovjera navešćemo ove Truhelkine misli:
“Ako smo gore mogli opaziti, da se područje krsne slave ne podudara sa područjem pravoslavlja i srpstva, dokazuju nam ovi netom navedeni slučajevi, da ono na stanovitoj liniji prelazi i preko nihove konfesionalne i etničke granice.
Ako mi nakon ovoga, što smo letimice spomenuli, iIi što će tek trebati u buduće pomnije proučavati, najstariji spomen zagonetnoj narodnoj krsnoj slavi nađemo u testamentu jednog visokog crkvenog patarenskog dostojanstvenika, onda nam u to pitanje ulazi bar tračak svjetla, jer nam se od sebe nameće misao, da krsna slava nije ni pravoslavnog ni srpskog, nego patarenskog porijekla. (8)
Ako mi nakon ovoga, što smo letimice spomenuli, iIi što će tek trebati u buduće pomnije proučavati, najstariji spomen zagonetnoj narodnoj krsnoj slavi nađemo u testamentu jednog visokog crkvenog patarenskog dostojanstvenika, onda nam u to pitanje ulazi bar tračak svjetla, jer nam se od sebe nameće misao, da krsna slava nije ni pravoslavnog ni srpskog, nego patarenskog porijekla. (8)
Gost Radin slavio je krsnu slavu. Visoki crkveni dostojanstvenik Crkve bosanske slavio je krsnu slavu koja je Srbima ostala od njihovih predaka Tračana. Ima li istorijskog traga da je neki srednjevijekovni srbski crkveni velikodostojnik u državi Nemanjića slavio krsnu slavu? Nema tome istorijskog traga, kao što nema traga da je vlastela u državi Nemanjića slavila krsnu slavu. Koja je krsna slava dinastije Nemanjića? Koja je slava Svetog Save ili Stefana Prvovenčanoga? Ne, tome nema pisanog spomena, jer oni nisu slavili slave!
Kako to može biti da “sveta loza” Nemanjića nije slavila krsnu slavu? Odgovor je vrlo jednostavan: od vremena Nemanjinog genocida nad Srbima dvovjernim krstjanima, u zvaničnoj crkvi Nemanjine države svi prehrišćanski običaji u srbskom hrišćanstvu, u koje je spadala i krsna slava, bili su zabranjeni. U Nemanjinoj državi i u državi Nemanjića krsna slava je bila zabranjena i niko je javno nije smio slaviti.
Nemanja i Sveti Sava tvrdo su bili odlučili da po svaku cijenu Srbima nametnu vizantijsko državno hrišćanstvo koje je svojim kanonima strogo zabranjivalo sve prehrišćanske običaje i strogo kažnjavalo one koji bi se usudili da obavljaju te običaje. Time je u državi Nemanjića bila uvedena nezvanična ortodoksna inkvizicija. Da je to bilo tako dokaz je i današnja zvanična SPC koja u svojim manastirima ni dan-danas ne obavlja čin osvećenja i loženja badnjaka na Badnji dan uoči Božića.
Primijetno naginjući ka posebnosti vjernika Crkve bosanske Ćiro Truhelka kaže da je u vrijeme otomanske okupacije dio patarena prešao u islam, dio u pravoslavce, a dio u katolike, te se patarenska krstjanska vjera nije sačuvala:
“ …sačuvaše konvertiti po svojoj konservativnoj naravi najveću crkvenu slavu svojih patarenskih praotaca – krsno ime – bar kao narodnu ili kućnu slavu, prem su pristalice konfesija, koje za nju ne znadu”. (9)
Nisu krstjani konvertirali u pravoslavlje, čak nisu potpuno konvertirali ni u katolicizam ni u isalm. Zvanična ortodoksna crkva Nemanjića je za cijelo vrijeme robovanja pod Turcima čuvala je idelogiju Nemanjića i po oslobođenju od Turaka samu je sebe postavila na duhovno čelo srbskog krstjanstva. Izmoren vijekovnim zlom pod Turcima narod je vec bio zaboravio zlo Nemanjica, te nije ni primijetio podvalu zvanične SPC i njenu nemanjićku ideologiju preskupo će i krvavo platiti u dva svjetska rata i tragično će stradati u jugoslovenskom ratu 1991-1995. godine.
Srbsko dvovjerno krstjanstvo je preživjelo otomansku okupaciju, te živi i danas, ali je okupirano od Nemanjićke SPC, koja nikad nije odustala od Nemanjinog plana i plana Svetog Save da se po svaku cijenu istriebe svi prehrišćanski elementi u srbskom hrišćanstvu, makar ta cijena bila i potpuno istrjebljenje Srba. Obični srbski narod i sveštenstvo nemanjičke SPC ni danas nisu iste vjere: narod je dvovjerne pravoslavne krstjanske vjere, a sveštenstvo je fundamentalističke grčke ortodoksne vjere.
Tragovi krstjanstva takođe su sačuvani su u narodnim običajima kod katolika i muslimana srednjevijekovnog krstjanskog područja, a ti tragovi su upravo iz običaja njihovih predaka krstjana, mada su i oni pod sve većim pritiskom svojih vjerskih fundamentalista.
Truhelka je nešto nazirao u krstjanstvu, nešto je primijećivao, ali nije znao šta je to, ili nije smio ili nije htio da to javno kaže, jer je i on lično bio opsjednut mržnjom na sve srbsko. Govoreći o posebnosti krstjanske krsne slave, Truhelka pominje i posebnost slavljenja badnjaka i Božića:
“U narodnoj religiji nije to jedini sredovječni relikt, koji ni u pravoslavlju ni katolicizmu nema svoj iskon; amo ide i narodno svetkovanje božića i badnjaka, jednako u obih konfesija, a i svetkovanje Ilinja i Đurđeva-dne koje jednako nalazimo u kršćana i u samih muslimana.” (10)
I tako se nekad jedan narod jedne vjere krvavo razdijeli po vjerama svojih neprijatelja i svojih porobljivača. Rezultate toga svi znamo, svi ispaštamo i svi trpimo, jer smo pustili fundamentalističke vjerske psihopate da našim razumom i našim životom upravljaju. Ako li ih drage volje slijedimo, to znači da smo poludjeli kao i oni.
……………………..(1) Ć. Truhelka, Testament gosta Radina, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Sveska XXIII, Zemaljska štamparija, Sarajevo, 1911, str. 355.
(2) Ib. str. 359
(3) Sava Kosanović,Srpske starine u Bosni, Glasnik srpskog učenog društva, Knjiga XII (Sveska XXIX starog reda), Beograd, 1871, str. 173.
(4) Ib.
(5) Ć. Truhelka, Testament gosta Radina, Glasnik Zemaljskog muzeja u Sarajevu, Sveska XXIII, Sarajevo, 1911, str. 368.
(6) Ib.
(7) Ib. str. 370.
(8) Ib.
(9) Ib. str. 370-371.
(10) Ib. str. 371.
