Sava nije mogao krunisati Stefana, jer u vrijeme krunisanja nije bio episkop, a za krunisanje kralja činodejstvujući mora biti u činu arhiepiskopa ili patrijarha.
Godine 1204. krstaši osvajaju Carigrad. Na molbu Save Nemanjića 1217. g. papa Honorije III preko svog legata šalje blagoslov sa kraljevskom krunom Stefanu Prvovjenčanom i Stefan od istog legata biva krunisan za kralja.
Sava nije mogao izvršiti obred Stefanovog vjenčanja za kralja, jer to mogu samo poglavari crkve, dakle arhiepiskop ili patrijarh, a tada Sava nije bio ni obični episkop (vladika), a kamo li arhiepiskop.
Godine 1219. sa velikim blagom i velikom pratnjom odlazi Sava u Nikeju nikejskom caru Teodoru I Laskarisu i ondašnjem carigradskom (vaseljenskom) patrijarhu Manojlu Sarantenu Haritopulu, daruje ih blagom i moli da za srbsku državu osnuju posebnu arhiepiskopiju sa srbskim arhiepiskopom. I tada i tako Sava postaje prvi srbski arhiepiskop.
Te iste, ili sljedeće godine, Sava se vraća u svoju arhiepiskopiju u Srbiji, a vijest da je Sava postao arhiepiskop i da je u Srbiji dobio arhiepiskopiju na upravljanje stigla je i do arhiepiskopa Dimitrija Homatijana, poglavara Ohridske arhiepiskopije pod čijom je juridsdikcijom do tada bila i teritorija tadašnje nemanjićke države. Homatijanu nije drago što gubi teritoriju i prihode, te piše pismo carigradskom patrijarhu i Savi. Evo šta je pisao Savi:
"Ako si to postao rukopoloženjem carigradskog patrijarha, pitamo: čega radi? Od starine su, istina carevi imali povlasticu da daju gradovima stepene, pa od manjeg stepena, recimo episkopskog, dižu na viši, na arhiepiskopski ili mitropolitski. Ali je zato trebalo da ti pre toga budeš episkop, te da bi se tako mogao uzvisiti od nižeg u viši i počasniji čin.
A ti niti si bio episkop, niti imaš bilo kakav carski dokument kojim bi se proglašavalo tvoje postavljenje. A i gde je danas carstvo kome pripadaju ta prava i izdavanje privilegija kad vlast vrši negde ovaj, negde onaj, a nijedan nije sačuvao neokrnjeno carsko dostojanstvo. A pošto nema pravog carstva, to ni ti nisi mogao imati završni blagoslov i odobrenje'.
Istovremeno on Savu savetuje da se odrekne arhijerejske časti i kaže 'ako se vratiš na put kojim su sveti oci odiskona išli, možda ćeš dobiti oproštaj radi pokajanja'.
Na kraju Homatijan opominje: 'Ako, pak ostaneš nepokoran i drzak i ako ostaneš pri svome prezrevši ovo naše pismo, učinićeš da ti se na glavu sruči kazna koja ti s razlogom preti silom autoriteta prava; onda ćemo te mi odvojiti od svete i živonačelne Trojice i isterati iz zajednice vernih kao narušitelja sveštenih zapovesti i božanskih kanona i kao onoga koji je stvorio sumnje i izmene u crkvenoj organizaciji koju su sveti oci odavno utvrdili. Isto tako biće kažnjeni i svi oni koji ostanu uza te, bili oni duhovnog čina ili svetovnog zvanja i bića'." (Željko Fajfrić, Sveta loza Stefana Nemanje, Izdavačko preduzeće Tabernakl, 2009)
Zašto o svom rukopoloženju Sava nije imao ni jedan zvanični dokument ni od cara Teodora ni patrijarha Manojla? Zato jer su i car i patrijarh znali sve ovo o čemu govori Homatijan i nisu smjeli zvanično dati bilo kakav dokument Savi, jer bi se oni pred crkvom našli kršitelji kanona i stvaraoci nereda u crkvi.
Tako je Sava odjednom kupio i čin episkopa i čin arhiepiskopa u istom satu istog dana, mada po kanonima to nije mogao ni smio, ali “Para vrti što burgija neće”. Ali ni to nisu svi kanonski prestupi Savini!
Kao mladić, lažući roditeljima da ide u lov, Sava je bez blagoslova roditelja pobjegao na Atos. NKad su to saznali, otac mu Nemanja i mater Ana plakali su u žalosti i odmah su poslali najpovjerljivije vojnike da vrate Savu. Sava obećao starješini vojnika da će se sutradan vratiti s njim roditeljima, ali je slagao i u toku noći se postrigao, te je dakle protiv volje roditelja ostao na Atosu (vidjeti u Teodosijevom “Žitiju Svetog Save”). A kanon Trećeg vaselj. sabora zapovijeda:
“Koja se djeca pod izgovorom pobožnosti uklanjaju od svojih roditelja, osobito kad pravoslavno vjeruju, i ne odaju svojim roditeljina zaslužnu čast, smatrajući u opće časnijom svoju onu pobožnost neka su anatema.” (Treći vaselj. sabor, Pravilo 16)
Da li je na Savu pala anatema ovog pravila? Zvanično od crkve nije, jer crkva gleda svoj materijalni interes, ali ako je Hrist glava crkve (kao što crkva uči) i ako su kanoni doneseni Duhom Svetim (kao što crkva tvrdi) šta onda?
Sava je postavljen za episkopa i arhiepiskopa u isti sat istoga dana. Ne zna se ko je rukopoložio Savu u čin episkopa i arhiepiskopa, jer se spominje samo carigradski patrijarh Manojlo Saranteni Haritopuli, ali kanoni zapovijedaju da nije dovoljno da bude samo jedan episkop na rukopoloženju novih episkopa:
“Episkopa neka postavljaju dva ili tri episkopa.” (Pravila svetih apostola, Pravilo 1)
Sava je otišao nikejskom caru i vaseljenskom patrijarhu sa velikim blagom. Orhidski arhiepiskop Homatijan nije mogao dokazati da je Sava simonijom (mitom) kupio titulu episkopa i arhiepiskopa, te to i prećutkuje i ne pominje kanone koji to osuđuju i sankcionišu:
“Ako koji episkop, ili prezviter, ili đakon novcem zadobije ovo dostojanstvo, neka se svrgne i on, i onaj koji ga je postavio, i sa svijem neka se odluči od zajednice, kao Simon vračar mnom Petrom.” (Pravila svetih apostola, Pravilo 29)
“Ako se koji episkop posluži svjetovnim vlastima, da kroz iste zadobije crkvu, neka se svrgne, pak i odluči, a isto i svi oni koji s njime opće.” (Pravila svetih apostola, Pravilo 30)
Arhiepiskop Homatijan ne zna koji su episkopi, gdje i kada hirotonisali Savu za episkopa i arhiepiskopa, jer kao arhiepiskop arhiepiskopije čija se teritorija odvaja Savi za novu arhiepiskopiju, Hometijan zna da to bez njega lično i bez episkopa njegove arhiepiskopije kanonski nije moglo i nije smjelo da se obavi:
“Episkop treba u opće da postavljen bude od sviju episkopa, koji su u eparhiji; a ako je to mučno, ili zbog kakve hitne potrebe, ili zbog daljine puta neka se barem tri na jedno mjesto sakupe, a odsutni neka također svoj glas dadu, pristajuci kroz gramate, i tada neka se obavi rukopoloženje; utvrđenje pak svega toga ima pripadati u svakoj eparhiji mitropolitu.” (Prvi vaselj. Sabor, Pravilo 4)
“Episkop neka se ne postavlja bez sabora i ako nije prisutan eparhijski mitropolit; a kad je ovaj prisutan, najbolje je da budu s njime zajedno i svi ostali saslužioci njegovi u eparhiji, koje treba da mitropolit naročitom poslanicom pozove. Pak ako se svi saberu, najbolje je; ako li je to teško svakako neka bude prisutna većina nji, ili putem gramata neka svoje suglasje izjave; i takim načinom, ili u prisustvu ili suglasjem većine, neka se dotični postavi. Postupi li se drukčije nego sto je sada ustanovljeno, neka to ništa ne vrijedi. Ali ako je dotični kanonički postavljen bio, a neki se usprotive tome, radi svoje osobne naklonosti k inatu, neka glas većine odluči.” (Četvrti vaselj. sabor, Pravilo 19)
“Za crkveno starješinstvo moraju se postavljati episkopi poslije odluke mitropolita i obližnjih episkopa, i pošto su dotični dugo vremena ispitani bili, koliko u pogledu učenja vjere, toliko u pogledu dobroga vladanja u životu.” (Peti vasejl. sabor, Pravilo 12)
Savino ustoličenje prekršilo je sve citirane kanone. Dakle pred Hristom, glavom crkve, Sava nije bio kanonski arhiepiskop SPC, jer je čin episkopa i arhiepiskopa dobio nekanonskim putem.
……………………………
Literatura:
1. Georgije Ostrogovski, Pismo Dimitrija Homatijana sv. Savi i odlomak Homatijanovog pisma patrijarhu Germanu o Savinom posvećenju; Svetosavski zbornik II, Knjiga CXXV, Drustveni i istorijski spisi, Knjiga 50, 1939: Svetosavski zbornik, Knjiga 2, Izvori, Izdanje Zadužbine Dragoslava Gođevca 1, Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1939, str. 89 - 113.
2. Nikodim Milaš, Pravila Pravoslavne Crkve s tumačenjima, Knjiga I, Novi Sad, 1896.)
3. Nikodim Milaš, Pravila Pravoslavne Crkve, Knjiga II, Novi Sad, 1896.
